Νησιωτικοί υγρότοποι της Ελλάδας

Το Φοινικόδασος του Βαγιού βρίσκεται στον Δήμο Σητείας, 6,4 χλμ βόρεια του Παλαίκαστρου. Συμπεριλαμβάνεται στην εθνική απογραφή με κωδικό GR432405000 και ονομασία “Έλος Βάι” (Ζαλίδης & Μαντζαβέλλας 1994). Πρόκειται για ένα σύστημα υγρότοπων που περιλαμβάνει μια μεγάλη έκταση με φοινικόδασος, αναβλύσεις νερού και μια μικρή υγρολιβαδική έκταση στο ανατολικό τμήμα κοντά στην αμμώδη παραλία. Καταλαμβάνει έκταση σχεδόν 250 στρέμματα εκ των οποίων τα 200 καταλαμβάνονται από συστάδα φοινίκων του Θεόφραστου (οικότοπος προτεραιότητας: «φοινικοδάση Phoenix» 9370*). Εκτός του φοίνικα σημαντική παρουσία έχουν οι πικροδάφνες (Nerium oleander) και οι σχίνοι (Pistacia lentiscus) ενώ η υδροφυτική βλάστηση αποτελείται κυρίως από βούρλα (Juncus sp., J. heldreichianus) και κυπεροειδή (Schoenus nigricans). Όπως προκύπτει από τις αεροφωτογραφίες του 1945 και μετά, η έκταση του φοινικόδασους είναι λίγο-πολύ σταθερή ενώ η πυκνότητα των δέντρων αυξήθηκε αρκετά εξ αιτίας της απαγόρευσης της βόσκησης και των άλλων ανθρωπογενών πιέσεων. Το Βάι δέχεται περισσότερους από 200.000 επισκέπτες κάθε τουριστική περίοδο, οι οποίοι χρησιμοποιούν την παραλία. Το μεγαλύτερο τμήμα του φοινικόδασους είναι περιφραγμένο και η πρόσβαση εντός του είναι περιορισμένη και ελεγχόμενη. Στα ανάντη υπάρχουν θερμοκήπια και εκτατικές καλλιέργειες. Για την περιοχή έχει εκπονηθεί Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας /Ε.Κ.Β.Υ. (LIFE B4-3200/95/831, Πενταράκης 1996). Επίσης έχει εκπονηθεί Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη από την Δ/ση Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ το 1998, η οποία επικαιροποιήθηκε το 2008, αλλά παραμένει ακόμα στο «στάδιο της επεξεργασίας», ενώ το ίδιο ισχύει και για το Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος που έχει ετοιμαστεί στα πλαίσια της Ε.Π.Μ. Τέλος, έχει εκπονηθεί το έργο Life – Φύση (Ν0 Β4-3200/98/443), «Μέτρα διατήρησης για το φοινικόδασος του Βάι» τη διετία 1999-2002 από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Ε.Κ.Β.Υ., τη Διεύθυνση Δασών Λασιθίου και την Ιερά Μονή Τοπλού. Στα πλαίσια αυτά υλοποιήθηκαν μια σειρά από δράσεις (Τσιαούση και συν. 2002) και έργα αλλά δεν υλοποιείται η παρακολούθηση. Ολόκληρος ο υγρότοπος βρίσκεται εντός των ορίων Ειδικής Ζώνης Διατήρησης (GR4320006), Ζώνης Ειδικής Προστασίας (GR4320009) και Καταφυγίου Άγριας Ζωής (ΦΕΚ 800/B/2001). Επιπλέον έχει χαρακτηριστεί Αισθητικό Δάσος (ΠΔ 121/1973 - ΦΕΚ 170/Α/1973), Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΦΕΚ 666/Β/23-9-1970 και ΦΕΚ 50/Β/10-2-1982), και βρίσκεται εντός της Περιοχής Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (Αισθητικό Δάσος Βάι, παραλιακή ζώνη και νησίδες Ελάσα και Γράντες) στα πλαίσια του Σχεδίου Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης Δήμου Ιτάνου (ΦΕΚ 498/ΑΑΠ/2009). [Επίσκεψη για την απογραφή: Κ. Παραγκαμιάν & Θ. Γιαννακάκης 04/2009].